เรียบเรียงข้อมูลโดยกระปุกดอทคอม
ขอขอบคุณภาพประกอบจาก เฟซบุ๊ก สุนทรภู่ กวีเอกแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ม.๒/๓
พระอภัยมณี ผลงานสุนทรภู่ กวีเอกของไทย วันนี้เราถอดคำประพันธ์เรื่องพระอภัยมณี พร้อมประวัติพระอภัยมณี เรื่องย่อพระอภัยมณี ตัวละครพระอภัยมณี มีใครบ้าง มาดูกัน
สุนทรภู่ หรือ พระสุนทรโวหาร ที่หากเอ่ยชื่อนี้ไป เชื่อว่าหลายคนต้องรู้จัก เนื่องจากสุนทรภู่เป็นกวีชาวไทยที่มีชื่อเสียงโด่งดัง จนได้รับยกย่องจากองค์การยูเนสโกให้เป็นบุคคลสำคัญของโลกด้านงานวรรณกรรม เป็น "มหากวีแห่งรัตนโกสินทร์" หรือ "เชกสเปียร์แห่งประเทศไทย" เลยทีเดียว และในวันนี้เราจะพาไปรู้จักกับกลอนนิทานเรื่อง "พระอภัยมณี" ผลงานชิ้นเอกของสุนทรภู่ ที่ถือว่าเป็นผลงานที่แสดงถึงทักษะและความรู้ของสุนทรภู่มากที่สุดกันค่ะ
ประวัติพระอภัยมณี
ท้าวสุทัศน์และพระนางประทุมเกสร ผู้ครองกรุงรัตนา มีพระโอรสสององค์ คือ พระอภัยมณีและศรีสุวรรณ ท้าวสุทัศน์ได้รับสั่งให้โอรสทั้งสองไปเรียนศิลปวิทยา โดยพระอภัยมณีได้เลือกเรียนวิชาเป่าปี่ ในขณะที่ศรีสุวรรณเลือกเรียนวิชากระบี่กระบอง เมื่อท้าวสุทัศน์ทราบเรื่อจึงขับไล่ทั้งสองออกจากพระนคร ทั้งสองคนจึงเดินทางมาถึงชายทะเลแห่งหนึ่ง ก็พบกับพราหมณ์สามคน ชื่อ โมรา สานน และวิเชียร โดยแต่ละคนต่างก็ทดลองอวดวิชากัน พระอภัยมณีจึงแสดงความสามารถในการเป่าปี่ให้ฟังจนทุกคนต่างหลับกันหมด โดยนางผีเสื้อสมุทรที่กำลังออกหากินได้ยินเสียงปี่ของพระอภัยมณีก็เกิดความรักจึงตรงเข้าอุ้มพาไปขังไว้ในถ้ำและอยู่กินกับนางผีเสื้อสมุทรจนมีบุตร คือ สินสมุทร ต่อมาพระอภัยมณีได้วางแผนหนีนางผีเสื้อสมุทรโดยขอความช่วยเหลือจากนางเงือกและสินสมุทรบุตรชายครึ่งมนุษย์และยักษ์ จนสามารถหนีไปยังเกาะแก้วพิสดารและอยู่กินกับนางเงือกจนมีบุตรคือ สุดสาคร
จากนั้นพระอภัยมณีได้ขออาศัยโดยสารไปกับเรือของท้าวสิลราช เจ้าเมืองผลึก ที่แล่นผ่านมา โดยพระอภัยมณีได้เกี้ยวพาราสีนางสุวรรณมาลี พระธิดาของท้าวสิลราช โดยอาศัยสินสมุทรเป็นสื่อรัก ทำให้สินสมุทรและนางสุวรรณมาลีสนิทสนมกันมาก เมื่อนางผีเสื้อสมุทรทราบเรื่องจึงตามมาพังเรือจนสินสมุทรต้องพานางสุวรรณมาลีหนีไป พระอภัยมณีจึงตัดสินใจเป่าปี่สังหารนางผีเสื้อสมุทร ต่อมาพระอภัยมณีได้อาศัยเดินทางไปกับเรือของ อุศเรน คู่หมั้นของนางสุวรรณมาลี เพื่อตามหาสินสมุทรและนางสุวรรณมาลี เมื่อพบกันพระอภัยมณีจึงบอกให้สินสมุทรคืนนางสุวรรณมาลีให้อุศเรน แต่นางสุวรรณมาลีไม่ยอมทั้งสองฝ่ายจึงทำสงครามกัน อุศเรนถูกสินสมุทรจับได้ แต่พระอภัยมณีขอชีวิตไว้เพื่อตอบแทนบุญคุณ อุศเรน จึงต้องเดินทางกลับเมืองลังกาด้วยความโกรธแค้น ฝ่ายพระอภัยมณีได้เดินทางมายังเมืองผลึก เมื่อมเหสีท้าวสิลราชเห็นนางสุวรรณมาลีกลับมาก็ดีใจมาก จึงได้ยกเมืองผลึกและนางสุวรรณมาลีให้อภิเษกกับพระอภัยมณี แต่นางสุวรรณมาลีไม่ยอม จนพระอภัยมณีได้นางวาลีมาช่วยวางแผน จึงได้อภิเษกกับนางสุวรรณมาลีและมีบุตรด้วยกันคือ สร้อยสุวรรณและจันทร์สุดา
ด้วยความที่นางสุวรรณมาลีมีคู่หมั้นอยู่แล้วคืออุศเรน ที่มีความโกรธแค้นพระอภัยมณีเป็นอย่างมากเนื่องจากนางสุวรรณมาลีไม่เลือกตนเอง ทำให้พระอภัยมณีต้องทำสงครามกับเมืองลังกาอย่างยืดเยื้อยาวนานหลายปี และได้นางละเวงวัณฬาเจ้าเมืองลังกาเป็นภรรยาและมีบุตรด้วยกันหนึ่งคนคือ มังคลา ต่อมาหลังมังคลา ได้ขึ้นครองเมืองแทนนางละเวง ก็ได้ส่งกองทัพไปโจมตีเมืองการะเวก เมืองผลึกและเมืองรมจักร และจับตัวนางสุวรรณมาลี สร้อยสุวรรณและจันทร์สุดา รวมทั้งท้าวทศวงศ์และนางเกษราไปขังไว้ที่เมืองลังกา เมื่อพระอภัยมณีทราบข่าว จึงยกทัพไปทำสงครามกับโอรสของตน สุดท้ายมังคลาก็พ่ายแพ้และหลบหนีไป เมื่อเหตุการณ์สงบเรียบร้อยพระอภัยมณี จึงตัดสินใจออกบวชเป็นฤๅษีที่เขาสิงคุตร์ในเกาะลังกา โดยมีนางสุวรรณมาลีและนางละเวงออกบวชตามพระอภัยมณีด้วย
ตัวละครพระอภัยมณี
- พระอภัยมณี โอรสองค์โตของท้าวสุทัศน์และพระนางปทุมเกสร
- นางผีเสื้อสมุทร (มีบุตรกับพระอภัยมณี คือ สินสมุทร)
- นางเงือก (มีบุตรกับพระอภัยมณี คือ สุดสาคร)
- นางสุวรรณมาลี (มีบุตรกับพระอภัยมณี คือ สร้อยสุวรรณและจันทร์สุดา)
- นางละเวงวัณฬา (มีบุตรกับพระอภัยมณี คือ มังคลา)
- นางวาลี นางสนมของพระอภัยมณี
- ศรีสุวรรณ พระอนุชาของพระอภัยมณี
- ท้าวสุทัศน์ บิดาของพระอภัยมณี ครองเมืองรัตนา
- พระนางประทุมเกสร มารดาของพระอภัยมณี
- ท้าวทศวงศ์ กษัตริย์ผู้ครองเมืองรมจักร
- เกษรา ชายาเอกของศรีสุวรรณ
- ศรีสุดา ชายารองของศรีสุวรรณ พี่เลี้ยงนางเกษรา และเป็นมารดาของพระกฤษณา
- อรุณรัศมี พระธิดาของศรีสุวรรณ
- พระกฤษณา โอรสของศรีสุวรรณกับนางศรีสุดา
- ท้าวสุริโยทัย กษัตริย์เมืองการะเวก
- พระนางจันทวดี มเหสีของท้าวสุริโยทัย
- เสาวคนธ์ ภรรยาของสุดสาคร
- ท้าวสิลราช เจ้าเมืองผลึกและเป็นพระบิดาของนางสุวรรณมาลี
- อุศเรน คู่หมั้นของนางสุวรรณมาลี
- ละเวงวัณฬา เป็นธิดากษัตริย์เมืองลังกาและเป็นน้องของอุศเรน ทำเสน่ห์ให้พระอภัยมณีหลงรัก
- รำภาสะหรี ผู้ทำเสน่ห์ศรีสุวรรณ ทำให้ศรีสุวรรณหลงรัก มีบุตรกับศรีสุวรรณคือ วลายุดา
- ยุพาผกา ผู้ทำเสน่ห์สินสมุทร ทำให้สินสมุทรหลงรักมีบุตรกับสินสมุทรคือ วายุพัฒน์
- สุลาลีวัน ผู้ทำเสน่ห์สุดสาคร ทำให้สุดสาครหลงรักมีบุตรกับสุดสาครคือ หัสกัน
- วลายุดาพระโอรสของศรีสุวรรณกับนางรำภาสะหรี
- วายุพัฒน์ พระโอรสของสินสมุทรกับนางยุพาผกา มีเขี้ยวเป็นยักษ์เหมือนสินสมุทร
- หัสกัน พระโอรสของสุดสาครกับนางสุลาลีวัน
- นางสุนีบาต
- พระฤๅษีแห่งเกาะแก้วพิสดาร
- สามพราหมณ์
- วิเชียร
- โมรา
- สานน
- โจรสลัด
- โจรสุหรั่ง
- อังกุหร่า
- ชีเปลือย
- ม้านิลมังกร
- ผีเสื้อยักษ์
พระอภัยมณี ตอนกําเนิดสุดสาคร
หลังจากพระอภัยมณี ได้เดินทางขึ้นเรือไปกับท้าวสิลราชและนางสุวรรณมาลี นางเงือก ซึ่งกำลังตั้งท้องบุตรของพระอภัยมณีอยู่ได้ให้กำเนิดบุตรชื่อ สุดสาคร โดยมอบให้พระฤๅษีเป็นผู้เลี้ยงดูและคอยสอนวิชาอาคม เมื่อสุดสาครมีอายุได้สามขวบได้บอกลาพระฤาษีและนางเงือก เพื่อเดินทางออกตามหาพระอภัยมณี โดยมีม้านิลมังกรซึ่งสุดสาครจับได้กลางทะเลเป็นพาหนะและไม้เท้าวิเศษของพระฤๅษีเป็นอาวุธ ระหว่างการเดินทางสุดสาครได้หลงเข้าไปในเกาะผีสิง และถูกผีรุมทำร้าย แต่พระฤๅษีเข้ามาช่วยเหลือไว้ได้ทัน
หลังจากนั้นสุดสาครได้เดินทางต่อไปจนพบกับชีเปลือย ซึ่งต้องการม้านิลมังกรและไม้เท้าวิเศษจึงใช้อุบายล่อลวงเอาม้านิลมังกรและไม้เท้าวิเศษไป และได้ผลักสุดสาครตกหน้าผา แต่พระฤาษีตามมาช่วยได้ทัน สุดสาครจึงได้เดินทางติดตามชีเปลือยไปเอาไม้เท้าคืนที่เมืองการเวก โดยท้าวสุริโยทัย ได้รับอุปการะสุดสาครไว้เป็นลูกบุญธรรมจนเติบใหญ่จึงได้ออกเดินทางตามหาพระอภัยมณีต่อ โดยมีนางเสาวคนธ์และหัสชัย พระธิดาและพระโอรสของท้าวสุริโยทัยตามไปด้วย ท้าวสุริโยทัยจึงจัดเรือกำปั่นและไพร่พลให้ไปกับสุดสาครด้วย ระหว่างทางถูกฝูงผีเสื้อยักษ์โจมตีและจับตัวเอาเสาวคนธ์และหัสชัยไป สุดสาครจึงสังหารผีเสื้อยักษ์และชิงตัวทั้งสองคนกลับคืนมาได้สำเร็จและเดินทางมาถึงเมืองผลึกก็ได้พบพระอภัยมณีในที่สุด
พระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อสมุทร
พระอภัยมณีได้อยู่กินกับนางผีเสื้อ จนมีบุตรชายด้วยกันคือ สินสมุทร ซึ่งเป็นลูกครึ่งมนุษย์และยักษ์ วันหนึ่งนางผีเสื้อสมุทรได้เดินทางออกจากถ้ำไปหาอาหาร สินสมุทรเห็นพระอภัยมณีหลับอยู่ จึงผลักก้อนหินขนาดใหญ่ที่นางผีเสื้อสมุทรนำมาปิดปากถ้ำไว้ และออกไปวิ่งเล่นด้านนอก จนพบกับเงือกจึงจับไปให้พระอภัยมณีดู พระอภัยมณีจึงทราบว่า สินสมุทร มีกำลังมากสามารถผลักหินออกได้ พระอภัยมณีจึงต้องการหนีนางผีเสื้อสมุทร โดยขอให้เงือกและสินสมุทรช่วยพาหนี โดยออกอุบายให้นางผีเสื้อสมุทรไปสะเดาะเคราะห์อดอาหารให้ครบสามวันเมื่อนางผีเสื้อสมุทรไปแล้ว พระอภัยมณีและสินสมุทรจึงรีบขี่หลังเงือกพ่อแม่ลูกไปโดยไม่ยอมหยุดพัก เมื่อครบกำหนดนางผีเสื้อสมุทรได้กลับมายังถ้ำและพบว่าพระอภัยมณีได้หนีไปแล้วจึงรีบติดตามไปได้สามวันก็ตามทัน สินสมุทรจึงหลอกล่อให้นางผีเสื้อสมุทรตามไปอีกทาง จนพระอภัยมณีและนางเงือกมาถึงเกาะแก้วพิสดาร พระฤาษีจึงออกมาช่วยพระอภัยมณีจากนางผีเสื้อสมุทรได้ทัน
ต่อมาท้าวสิลราช เจ้าเมืองผลึก และนางสุวรรณมาลี พระธิดา ได้เดินทางท่องเที่ยวมาถึงเกาะแก้วพิสดาร พระอภัยมณีจึงขออาศัยเดินทางไปด้วย เมื่อนางผีเสื้อสมุทรทราบจึงออกติดตามและทำลายเรือจนแตก พระอภัยมณีจึงว่ายน้ำหนีไปยังเกาะแห่งหนึ่ง นางผีเสื้อสมุทรได้ติดตามพระอภัยมณีไปแต่ไม่สามารถเข้าใกล้ได้เพราะพระฤาษีได้ให้มนต์วิเศษไว้ นางจึงอ้อนวอนขอให้พระอภัยมณีกลับไปอยู่ด้วยดังเดิม แต่พระอภัยมณีปฏิเสธ นางผีเสื้อสมุทรจึงร่ายเวทให้ฝนตกพายุซัดกระหน่ำ พระอภัยมณีจึงตัดสินใจเป่าปี่สังหารนางผีเสื้อสมุทร
เมียพระอภัยมณี
พระอภัยมณีมีภรรยาทั้งหมด 4 คน คือ นางผีเสื้อสมุทร (มีบุตรด้วยกันคือ สินสมุทร) นางเงือก (มีบุตรด้วยกันคือ สุดสาคร) นางสุวรรณมาลี (มีบุตรด้วยกันคือ สร้อยสุวรรณและจันทร์สุดา) นางละเวงวัณฬา (มีบุตรด้วยกันคือ มังคลา) และมีนางสนมคือ นางวาลี
กลอนพระอภัยมณี
บทกลอนจากเรื่องพระอภัยมณีนั้น มีหลากหลายบทที่มีความไพเราะของถ้อยคำและสำนวน ซึ่งหลายคนคงเคยได้ยินบทกลอนจากเรื่องนี้มาบ้าง วันนี้เราจะขอยกบทกลอนที่เรียกได้ว่าเป็นวรรคทองของเรื่องนี้้มาให้ได้อ่านกันดังนี้
พระอภัยมณีอธิบายความวิเศษของดนตรีให้ศรีสุวรรณและสามพราหมณ์ฟัง (จากตอนที่ 2)
พระฟังความพราหมณ์น้อยสนองถาม จึงเล่าความจะแจ้งแถลงไข
อันดนตรีมีคุณทุกอย่างไป ย่อมใช้ได้ดังจินดาค่าบุรินทร์
ถึงมนุษย์ครุฑาเทวราช จตุบาทกลางป่าพนาสิณฑ์
แม้นปี่เราเป่าไปให้ได้ยิน ก็สุดสิ้นโทโสที่โกรธา
ให้ใจอ่อนนอนหลับลืมสติ อันลัทธิดนตรีดีหนักหนา
ซึ่งสงสัยไม่สิ้นในวิญญาณ์ จงนิทราเถิดจะเป่าให้เจ้าฟัง
แล้วหยิบปี่ที่ท่านอาจารย์ให้ เข้าพิงพฤกษาไทรดังใจหวัง
พระเป่าเปิดนิ้วเอกวิเวกดัง สำเนียงวังเวงแว่วแจ้วจับใจฯ
พระอภัยมณีขอร้องสินสมุทร ให้คืนนางสุวรรณมาลีแก่อุศเรน (จากตอนที่ 19)
แล้วตรัสบอกลูกน้อยกลอยสวาท เจ้าหน่อเนื้อเชื้อชาติดังราชสีห์
อันรักษาศีลสัตย์กัตเวที ย่อมเป็นที่สรรเสริญเจริญคน
ทรลักษณ์อักตัญญุตาเขา เทพเจ้าก็จะแช่งทุกแห่งหน
ให้ทุกข์ร้อนงอนหง่อทรพล พระเวทมนตร์เสื่อมคลายทำลายยศ
เพราะบิดามาด้วยอุศเรนนี้ คุณเขามีมากล้นพ้นกำหนด
เจ้าทำผิดก็เหมือนพ่อทรยศ จงออมอดเอ็นดูพ่อแต่พองามฯ
พระฤๅษีสอนสุดสาคร (จากตอนที่ 25)
บัดเดี๋ยวดังหงั่งเหง่งวังเวงแว่ว สะดุ้งแล้วเหลียวแลชะแง้หา
เห็นโยคีขี่รุ้งพุ่งออกมา ประคองพาขึ้นไปจนบนบรรพต
แล้วสอนว่าอย่าไว้ใจมนุษย์ มันแสนสุดลึกล้ำเหลือกำหนด
ถึงเถาวัลย์พันเกี่ยวที่เลี้ยวลด ก็ไม่คดเหมือนหนึ่งในน้ำใจคน
อันมนุษย์นี้ที่รักสองสถาน บิดามารดารักมักเป็นผล
ที่พึ่งหนึ่งพึ่งได้แต่กายตน เกิดเป็นคนคิดเห็นจึงเจรจาฯ
แม้นใครรักรักมั่งชังชังตอบ ให้รอบคอบคิดอ่านนะหลานหนา
รู้สิ่งไรไม่สู้รู้วิชา รู้รักษาตัวรอดเป็นยอดดี
จงคิดตามไปเอาไม้เท้าเถิด จะประเสริฐสมรักเป็นศักดิ์ศรี
พอเสร็จคำสำแดงแจ้งคดี รูปโยคีหายวับไปกับตาฯ
นางวาลีเตือนพระอภัยมณีที่จะปล่อยอุศเรน (จากตอนที่ 26)
ประเวณีตีงูให้หลังหัก มันก็มักทำร้ายเมื่อภายหลัง
จระเข้ใหญ่ไปถึงน้ำมีกำลัง เหมือนเสือขังเข้าถึงดงก็คงร้าย
อันแม่ทัพจับได้แล้วไม่ฆ่า ไปข้างหน้าศึกจะใหญ่ขึ้นใจหาย
ต้องตำรับจับให้มั่นคั้นให้ตาย จะทำภายหลังยากลำบากครัน
จะพลิกพลิ้วชิวหาเป็นอาวุธ ประหารบุตรเจ้าลังกาให้อาสัญ
ต้องตัดศึกลึกล้ำที่สำคัญ นางหมายมั่นมุ่งเห็นจะเป็นการฯ
เมื่อพระอภัยมณีเป่าปี่ ช่วยศรีสุวรรณ สินสมุทร และพราหมณ์ทั้งสาม (จากตอนที่ 30)
พระโหยหวนครวญเพลงวังเวงจิต ให้คนคิดถึงถิ่นถวิลหวัง
โอ้จากเรือนเหมือนนกที่จากรัง อยู่ข้างหลังก็จะแลชะแง้คอย
ถึงยามค่ำย่ำฆ้องจะร้องไห้ ร่ำพิไรรัญจวนหวนละห้อย
โอ้ยามดึกดาวเคลื่อนเดือนก็คล้อย น้ำค้างย้อยเย็นฉ่ำที่อัมพร
หนาวอารมณ์ลมเรื่อยเฉื่อยเฉื่อยชื่น ระรวยรื่นรินรินกลิ่นเกสร
แสนสงสารบ้านเรือนเพื่อนที่นอน จะอาวรณ์อ้างว้างอยู่วังเวง
วิเวกแว่วแจ้วเสียงสำเนียงปี่ พวกโยธีทิ้งทวนชนวนเขนง
ลงนั่งโยกโงกหงับทับกันเอง เสนาะเพลงเพลินหลับระงับไปฯ
พระอภัยมณีเกี้ยวนางละเวง (จากตอนที่ 36)
ถึงม้วยดินสิ้นฟ้ามหาสมุทร ไม่สิ้นสุดความรักสมัครสมาน
ถึงอยู่ในใต้ฟ้าสุธาธาร ขอพบพานพิศวาสไม่คลาดคลา
แม้เนื้อเย็นเป็นห้วงมหรรณพ พี่ขอพบศรีสวัสดิ์เป็นมัจฉา
แม่เป็นบัวตัวพี่เป็นภุมรา เชยผกาโกสุมประทุมทอง
เจ้าเป็นถ้ำอำไพขอให้พี่ เป็นราชสีห์สมสู่เป็นคู่สอง
จะติดตามทรามสงวนนวลละออง เป็นคู่ครองพิศวาสทุกชาติไป
ขอขอบคุณข้อมูลจาก
- krusurang.wordpress.com
- kapukluk.com
- st.ac.th
